Formatief leren en hoe integreren in het onderwijs

Formatief leren, ook wel formatieve evaluatie genoemd, is een onderwijsmethode die zich richt op het voortdurend monitoren en verbeteren van het leerproces van studenten. Dit proces omvat regelmatige evaluaties, observaties en feedbackmomenten gedurende de gehele leerperiode, in plaats van enkel aan het einde ervan. Het doel is om studenten continu inzicht te geven in hun voortgang en hen te voorzien van de nodige ondersteuning en aanpassingen om hun leerdoelen effectiever te bereiken. Als docent ben je waarschijnlijk al bekend met dit concept, maar de uitdaging ligt in het effectief integreren ervan in het onderwijs. Omdat dit vaak de lastigste en meest cruciale stap is, helpen we hierbij met een voorbeeld. Als voorbeeld wordt de opdracht ‘het maken van een communicatieplan’ gebruikt om de praktische toepassing van formatief leren te verduidelijken.

Stap 1: Bepaal concrete leerdoelen

Begin met het vaststellen van duidelijke, meetbare leerdoelen voor je studenten. Zorg ervoor dat deze doelen specifiek zijn en dat studenten begrijpen wat er van hen verwacht wordt. Dit biedt een referentiepunt voor zowel jou als de studenten om voortgang te meten en te evalueren. Door vanaf het begin heldere doelen te stellen, creëer je een gestructureerd en doelgericht leerproces dat studenten motiveert en richting geeft.

Praktische toepassing: Bij een opdracht zoals het maken van een communicatieplan kunnen leerdoelen zijn: “Studenten moeten een communicatieplan ontwikkelen dat een heldere probleemstelling, specifieke doelstellingen, een doelgroepanalyse, en een effectieve keuze van communicatiekanalen omvat.” Deze doelen helpen studenten te begrijpen welke onderdelen cruciaal zijn voor hun communicatieplan en zorgen ervoor dat ze weten wat er van hen verwacht wordt bij elke fase van hun opdracht.

Stap 2: Herhaaldelijke formatieve evaluaties

Integreer regelmatige evaluaties zoals feedbackmomenten en zelfevaluaties in je lesplan. Deze evaluaties bieden continu inzicht in de voortgang van de studenten en helpen bij het tijdig identificeren van eventuele problemen. Door deze evaluaties op vaste momenten uit te voeren, kun je een gedetailleerd beeld krijgen van waar elke student staat. Dit maakt het mogelijk om direct in te grijpen en gerichte ondersteuning te bieden waar nodig.

Praktische toepassing: Tijdens het proces van het maken van een communicatieplan kunnen formatieve evaluaties plaatsvinden na het inleveren van de probleemstelling en doelstellingen, en later na de doelgroepanalyse en de keuze van communicatiekanalen. Dit geeft studenten de kans om tussentijds feedback te ontvangen en hun werk te verbeteren voordat ze het volledige communicatieplan indienen. Je hakt de opdracht dus eigenlijk in stukjes om zo ervoor te zorgen dat studenten tussentijds kunnen reflecteren op het werk dat ze hebben gemaakt.

Stap 3: Uitgebreide feedback voor gerichte verbetering

Geef na elke evaluatie constructieve en gerichte feedback, wat verder gaat dan algemene beoordelingen zoals het geven van een cijfer. De feedback moet specifiek, tijdig en actiegericht zijn, zodat studenten precies weten wat ze moeten verbeteren en hoe ze dat kunnen doen. Het helpt ze hun zwakke punten te identificeren en te verbeteren, terwijl ze hun sterke punten verder ontwikkelen.

Praktische toepassing: Na de tussentijdse evaluaties ontvangen studenten gerichte feedback over hun communicatieplan. Bijvoorbeeld, als hun communicatieplan niet duidelijk aangeeft hoe het specifieke communicatiekanalen zal gebruiken om de doelgroep te bereiken, krijgen ze gerichte aanwijzingen over hoe ze de kanaalkeuze kunnen verfijnen. Deze feedback helpt hen om concrete verbeteringen aan te brengen en hun uiteindelijke communicatieplan te versterken.

Stap 4: Monitoren en aanpassen

Gebruik de gegevens uit de formatieve evaluaties om de voortgang van de studenten te monitoren. Analyseer deze data en pas je lesmethoden en materialen aan op basis van de behoeften van de studenten om hun leerervaring te optimaliseren. Door deze continue aanpassingen zorg je ervoor dat je lessen altijd relevant en effectief blijven.

Praktische toepassing: Als de formatieve evaluaties laten zien dat een deel van de studenten moeite heeft met het integreren van communicatiekanalen in hun plan, kun je als docent extra workshops of hulpmiddelen aanbieden die gericht zijn op dit aspect. Hierdoor kunnen studenten specifiek werken aan het verbeteren van hun vaardigheden en het optimaliseren van het project.

Obstakels formatief leren

Maar nu hoor ik je al denken: "Dat klinkt mooi, al deze stappen, maar dit kost ook veel tijd." We weten allemaal dat docenten vaak kampen met een hoge werkdruk, waardoor het niet altijd mogelijk is om regelmatig gerichte feedback te geven en de voortgang van studenten te monitoren. Docenten moeten niet alleen effectieve lessen voorbereiden en geven, maar ook administratieve taken uitvoeren, leerlingen individueel begeleiden en deelnemen aan schoolactiviteiten en vergaderingen. Jouw werkdag stopt vaak niet bij het luiden van de schoolbel; thuis wacht nog nakijkwerk, lesvoorbereidingen en e-mails van studenten en collega's. Dit constante multitasken leidt vaak tot stress en burn-out klachten, een probleem dat helaas steeds vaker voorkomt onder docenten.

Oplossing

Hoe kunnen we ervoor zorgen dat studenten de beste persoonlijke begeleiding krijgen zonder dat dit ten koste gaat van de werkdruk van docenten?

Een van de meest veelbelovende oplossingen is de inzet van kunstmatige intelligentie (AI) in het onderwijs. Met de inzet van AI kunnen de meest tijdsintensieve taken binnen het formatief leren worden geautomatiseerd, waardoor jij meer tijd krijgt om je te richten op de persoonlijke begeleiding van leerlingen en het ontwikkelen van effectieve lesmethoden. Hierdoor kunnen we niet alleen de kwaliteit van het onderwijs verbeteren, maar ook de werkdruk van docenten aanzienlijk verminderen en bijdragen aan een gezondere werkomgeving.

“En wat betekent dit dan voor jouw werk?”

Veel docenten zien AI als een bedreiging, bang dat het hun werk overneemt. Maar AI hoeft geen vijand te zijn; het kan een waardevolle ondersteuning bieden. Denk aan AI als een handige assistent in de klas. Het kan repetitieve taken overnemen, zoals het beoordelen van opdrachten en het analyseren van leerprestaties, waardoor docenten meer tijd hebben om zich te richten op lesgeven en persoonlijke begeleiding. Zie het als een navigatiesysteem in de auto dat helpt om efficiënter en doelgerichter te rijden door routes te optimaliseren en files te vermijden, maar zonder de controle volledig over te nemen!